٧/٥/٢٠٢٢
پێشگۆتن/
نەفسە کبیرە، بەحرە و نەبیرە
سەر دەستێ عامێ یە
بن دەستێ مێرێ فەقیرە
******
فەقیرا ئێکە چێکر
خۆ ژ خۆشی و لەڤزەتا دنێ کر
ل ڤێ دنێ بەرەب ئاخرەتێ کر
یه‌خۆیا یه‌ژ دیرۆكا ئێزدیان، شكه‌ستی ئه‌و كه‌سن یێن نه‌فسا خۆ بۆ خودێ شكاندین، خۆ ژ خۆشی وله‌ڤزه‌تا دونیایێ دوور كرین، خۆ ژ مالداریا ژیانێ وكۆمكرنا مال وزه‌گه‌را بێ به‌هر كرین، خۆ ژ ژیانا هه‌ڤژینیێ قوتكرین. هه‌موو ژیانا خۆ ته‌رخانكرین بۆ رێبازا خودێناسیێ.
ژ كه‌ڤندا وبتایبه‌ت دقووناغێن مێژووا به‌ری زاینیدا، خه‌لكێ قه‌ستا شكه‌فت وجیێن ڤه‌شارتی ل چیایا دكر بمه‌ره‌ما خۆ دووركرنێ ژ گیانه‌وه‌رێن درند و دژوار، هه‌ر وه‌سا خۆ پاراستن ژ دیاردێن سروشتی وه‌كو برق وبروسیا وبه‌فر وبارانێ وگه‌له‌كێن دی.. وژیانا خۆ یا رۆژانه د وان جیاندا بۆراندیه‌ژ هه‌موو ئالیانڤه بتایبه‌ت ژ ئالیێ بیره‌وه‌انڤه، وئه‌ڤ جی‌ژ خۆرا كرینه په‌رستگه‌ه ژبۆ په‌رستنێ وعیباده‌تێ و خۆ ننێزیكرنێ بۆ خودێ وپووتێن مه‌زن داینه وان جهان وپێشئێخستینه ژبۆ گێرانا رێورسمێن دینی.
ئه‌و هزر وبیرێن دینی ل ناڤ وی خه‌لكی گه‌له‌ك گه‌ش بووینه هه‌تا گه‌هشتیه وی راده‌ی پشتی مرنا پێشره‌و و سه‌ركردێن وان یێ دینی، ته‌رمێن وان دهاتنه ڤه‌شارتن د وان جیان و د وان په‌رستگه‌هاندا ب مه‌ره‌ما په‌یداكرنا نه‌مریێ ژبۆ وان كه‌سان، ئانكو دوێ باوه‌ریێدا بوون نه‌مری به‌هرا گیانێ وانبت(١).
ئه‌ڤ چه‌نده به‌رده‌وامبوو بۆ ده‌مه‌كی درێژ. پشتی به‌رفره‌هبوونا هزر و بیرێن مرۆڤی وپێشكه‌فتنا وی، خه‌لكی هێدی هێدی شكه‌فت و چیا بجی هێلان وخۆ هاڤێتنه ژیانا ده‌شتێ وهه‌موو ته‌رزێن ژیانا خۆ وبیروباوه‌رێن خۆ دگه‌ل خۆ برنه ده‌شتێ، به‌لێ ئه‌و شكه‌فت و په‌رستگه‌ه هه‌ر ماینه ژبۆ گێرانا رێورسمێن دینی ونه‌هاتینه به‌ردان ژ لایێ گه‌له‌كێن دیڤه وبتایبه‌ت دیندارانڤه وئه‌وان كه‌سان ئه‌و جی ژخۆرا كرینه مال وجیێن به‌رده‌وام وهه‌موو ژیانا خۆ دڤان جیاندا بۆراندیه.
ئه‌ڤ دیاردێن هۆسا یێن كه‌ڤن كو هه‌تا نهۆ دناڤ مێژووێا ئێزدیاندا ماینه وهاتینه پاراستن وبساناهی راچاڤدبت ده‌ما مرۆڤ قه‌ستا په‌رستگه‌ها لالش دكه‌ت وئه‌وان ده‌روێش وشكه‌ستیا ل وێده‌ر دبینت.
هاندانا من ژ بۆ نڤیسینا ڤی بابه‌تی هاتیه په‌یداكرن ژوان سه‌ره‌دانێن من یێن به‌رده‌وام بۆ په‌رستگه‌ها لالش ژبۆ چێكرنا چه‌ند پرۆژێن ئه‌ندازیاری ل وێده‌رێ ودانانا نه‌خشه‌كی تایبه‌ت ژبۆ رێكوپێكرنا په‌رستگه‌ها لالش ودیتنا ئه‌وان شكه‌ستی وقه‌لنده‌ر وده‌رۆێشان كو بشێوه‌كی رۆژانه‌ل وێده‌رێنه وكاركرنا وان یا به‌رده‌وام ژبۆ خزمه‌تا په‌رستگه‌ها لالش بێ به‌رامبه‌ر، هه‌ر وه‌كو مرۆڤ بۆ مالا خۆ كاردكه‌ت. ئه‌ڤ چه‌نده‌بوو هانده‌ر بۆ من كو بدرێژی ل سه‌ر ڤان شكه‌ستی وقه‌لنده‌ران بنڤیسم داكو ناڤێن وان چوو جاران نه‌ئێنه ژبیركرن، چونكو براستی ئه‌ڤه‌نه‌خۆ گۆری ئێزدیاتیێ دكه‌ن.
په‌رستگه‌ها لالش نوورانی ودیندار/
بێ گومان ژكه‌ڤندا ئێزدی خودان چه‌ندین په‌رستگه‌ه وننیشانێن پیرۆز بووینه ژبۆ گێرانا رێورسمێن دینی د رۆژێن جه‌ژن وهه‌لكه‌فتاندا، وپه‌رستگه‌ها لالش هه‌لبه‌ت جهه‌كی كه‌ڤن ودێرینه‌و ژ مێژدا جهێ زیاره‌تا ئێزدیان بوویه وزمزم وكانیا سپی جهێ مۆركرنا ئێزدیان همبێزكریه. له‌و گه‌له‌ك ده‌روێش ودیندار وشكه‌ستیا قه‌ستا ڤی جهێ پیرۆز كریه ولێ خلوه‌نشین بووینه‌ودینداری وپه‌روه‌سته‌بوون لێ كرینه وژیانا خۆ لێ بۆراندیه وخزمه‌تا ڤی جهێ پیرۆز كریه، ب وێ مه‌ره‌مێ كو په‌رستگه‌ها لالش پاقژترین وپیرۆزترین جیه‌ل سه‌ر رویێ عه‌ردێ ژبۆ گێرانا رێورسمێن دینی وهاژۆتنا رێبازا خودێناسیێ.
ئه‌ڤه وژێده‌رێن مێژووی خۆیا ناكه‌ن كه‌سانێن خۆ شكاندین ل په‌رستگه‌ها لالش به‌ری هاتنا شیخادیێ ئێكێ بۆپه‌رستگه‌هێ، به‌لێ بێگومان ئه‌ڤ په‌رستگه‌ها كه‌ڤن ودێرین وخودانا گه‌له‌ك شونپه‌نج و شوونوارێن كه‌ڤن ڤالا نه‌بوویه‌ژ دیندار وكه‌سانێن خلوه‌نشین ورێبازا خودێناسیێ گرتینه.
شێخادیێ ئێكێ پشتی بنه‌مالا وی ژ ده‌ڤه‌را هه‌كارێ به‌ره‌ف لوبنان وبه‌عله‌به‌گێ چۆین. ل دوماهیكا چه‌رخێ ( پێنجێ كۆچی) ڤه‌گه‌ریایه ده‌ڤه‌رێ وخه‌باتا خلوه‌نشینێ وئێزدیاتیێ ل په‌رستگه‌ها لالش كریه‌هه‌تا قه‌ده‌م گوهاستنا وی ل سالا ٥٥٧ك (٢). هه‌ژی گۆتنێه‌شیخادیێ ئێكێ شكه‌ستی وده‌روێشه‌كی بناڤ وده‌نگ بوو ل سه‌ر ده‌مێ خۆ وژن وخێزان نه‌بوو وگه‌له‌ك یی بكه‌رامه‌ت بوو(٣). هه‌روسا پشتی شیخادیێ ئێكێ گه‌له‌ك خاس وبابچاكێن ئێزدیان خلوه‌نشینی ودینداری ل په‌رستگه‌ها لالش كریه وه‌كو شێخ حه‌سه‌ن ئه‌وێ (شه‌ش) سالان خلوه‌نشینی كری ژبۆ دانانا په‌رتووكا (الجلوه‌لاهل الخلوه) (٤)، هه‌روه‌سا (شێخ فه‌خرێ ئادیا)، قوولبێژ و مه‌زنترین زانایێ دینێ ئێزدیان وگه‌له‌كێن دی رێبازا خلوه‌نشینێ گرتیه (٥).
حه‌لاج ومه‌لایێ جزیری ژی دئێنه‌هژمارتن كو رێبازا خلوه‌نشینێ كرینه وبۆ ده‌مه‌كی درێژ مژوولی ڤی كاری بووینه، به‌لێ ل په‌رستگه‌ها لالش نه‌بووینه، هه‌روه‌سا گه‌له‌كێن دی ژی.
قه‌ستكرنا شكه‌ستی ودینداران بۆ په‌رستگه‌ها لالش/
هه‌ر كه‌سه‌كی ئێزدی چ كچ وچ كوڕ وژ هه‌ر چینه‌كی، ئانكو شێخ، پیر یان مرید بت وبخازت ببته‌شكه‌ستی، دكارت قه‌ستا په‌رستگه‌ها لالش بكه‌ت وخۆ بشكینت وخلمه‌تا په‌رستگه‌هێ بكه‌ت، به‌لێ دڤێت ئه‌و كه‌سێ خۆ بشكینت خودان ره‌وشته‌كی باش وچاك بت ودرێیا ئێزدیاتیێدا بت.
شكه‌ستی ب خۆرایی قه‌ستا په‌رستگه‌ها لالش دكه‌ن وخۆ دشكینن هه‌تا دوماهیا ژیانا خۆ وبێیی هیج به‌رامبه‌ر ژبلی مه‌ره‌ما خودێناسیێ وڤین ودلۆڤانی وخێرخوازیێ بۆ ئێزدیان وئێزدیاتیێ كو مه‌زنترین هانده‌ره‌بۆ وان كه‌سان ژبۆ ڤێ رێكا پیرۆز. ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ مێژووا په‌رستگه‌ها لالش پڕی ناڤێن شكه‌ستی وقه‌لنده‌ر ودیندارا یه ئه‌وێن قه‌ستا ڤی جییێ پیرۆز كرین وخزمه‌تێن به‌رده‌وام ژێرا پێشكێشكرین وژیانا خۆ لێ بۆراندین. وئه‌ڤ دیاره هه‌تا نهۆ یه به‌رده‌وامه ل ناڤ ئێزدیان.
ده‌ما كچ یان كوڕێ ئێزدی بخوازت ببته‌شكه‌ستی، ل به‌راهیێ دێ قه‌ستا په‌رستگه‌ها لالش كه‌تن، وپشتی بێته قه‌بوولكرن ژ ئالیێ جڤاتا رۆحانی یا ئێزدیانڤه، كوڕێ خۆ دشكینت دێ بته‌خلمه‌تكار، وكچا خۆ دشكینت دێ بته فه‌قرا.
ئه‌گه‌ر (بابێ چاویش)، كو ئه‌ندامه‌كی گرنگه‌دجڤاتا رۆحانیا ئێزدیاند چۆ به‌ر دلۆڤانیا خودێ، ئێك ژ شكه‌ستیێن كوڕ (خلمه‌تكاره‌ك)، ئه‌گه‌ر یی پیربت باشتره، دێ بته بابێ چاویش وجهێ وی گرت، لێ پشتی هه‌موو مه‌رجێن بابێ جاویشیێ ل جه‌م په‌یدا دبن ودئێته هه‌لسه‌نگاندن ژ ئالیێ میرێ ئێزدیان وبابێ شێخ وجڤاتا رۆحانی ڤه. هه‌ر وه‌سا ئێك ژ وان خلمه‌تكاران دێ بته قه‌لنده‌ر و وه‌كیلێ بابێ چاویش.
دیسان ئه‌گه‌ر (كابانی)، كو ئێك ژ كارێ وێ هلكرن وهلگرتنا تاوا بخورێه، چۆ به‌ر دلۆڤانیا خودێ، ئێك ژ شكه‌ستیێن كچ(فه‌قرا) دێ كارێ وێ وه‌رگرت وبته‌كابانی ل گه‌ل هه‌مان مه‌رجێن ل سه‌ر بابێ چاویش هاتینه جیبه‌جیكرن.
ل ڤێده‌رێ هه‌ژی ئاماژه‌پێدانێه كو دڤێت ل په‌رستگه‌ها لالش ول دووف سیسته‌مێ ئێزدیاتیێ ئێك بابێ چاویش و ئێك كابانی هه‌بت ونابت جهێ وان ڤالا بمینت.
ده‌مێ بابێ چاویش یان كابانی دچنه‌به‌ر دلۆڤانیا خودێ، دڤێت ل په‌رستگه‌ها لالش ول به‌ر مه‌زارێ(ئێزدینه‌میر) بێنه‌ڤه‌شارتن. وپشتی مرنا وان، چرا ل جه‌م گۆرێن وان دئێنه‌هلكرن وڤێخستن ژبه‌ر كارێ وان یێ پیرۆز، هه‌ر وه‌سا وه‌ك وه‌فاداریه‌ك ژبۆ زه‌حمه‌ت وكارێ وان ل په‌رستگه‌ها لالش كرین.
ئه‌ڤ چه‌نده‌ژی بوویه به‌لگه‌یه‌كی باش دده‌ستێ مه‌دا ژبۆ زانینا ناڤێن گه‌له‌ك بابێ چاویش وكابانیان ئه‌وێن خزمه‌تا په‌رستگه‌ها لالش كرین، چونكو هه‌تا نهۆ چرایێن گۆرێن وان دئێنه گوڕی وگه‌شكرن.
قه‌ستكرنا شكه‌ستیا بۆ په‌رستگه‌ها لالش وخۆ شكاندن ژبۆ خزمه‌تا ڤێ په‌رستگه‌هێ وگرتنا رێبازا ئێزدیاتیێ بێ گومان ئێكه‌ژ ئه‌گه‌رێن هه‌ره‌مه‌زن یێن پاراستنا په‌رستگه‌ها لالش هه‌ر وه‌سا پاراستنا كه‌لتوور وفلكلۆرێ ره‌سه‌نێ ئێزدیان مل ب مل دگه‌ل قه‌ولبێژ وزانایێن دینێ ئێزدیان ئه‌وێن ب سه‌دان سالان قه‌ول و به‌یت و قه‌سیدێن دینێ ئێزدیان قوناغ بۆ قوناغێ دسینگێ خۆدا پاراستین سه‌ره‌رای هه‌موو زولم وزۆرداریا بسه‌رێ ئێزدیان هاتی دقوناغێن مێژووێدا.
ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ ئێزدیاتی وه‌ك دین وبیر وباوه‌ر وفلكلۆر هه‌ر مایه و ئه‌ڤه هه‌زارێن سالایه ئێزدیان ئه‌ڤ تشته پاراستی وژ قوناغێن ته‌نگاڤیێ ده‌ربازكرین وب ئه‌مانه‌ت گه‌هاندیه قوناغا نهۆ ئه‌م تێدا دژین.
هه‌ر وه‌سا ملله‌تێ كورد شانازیێ بڤی كه‌لتوور وسامانێ پڕ به‌ها دكه‌ت چونكو دریێا ڤی كه‌لتوورێ كه‌ڤندا به‌شه‌ك مه‌زن ژ مێژووا ملله‌تێ كورد وقوناغێن تێرا ده‌ربازبووین دئێنه‌به‌رچاڤكرن.
ئه‌ڤه‌وخه‌لكه‌كی دی ژ ئێزدیان و خێرخوازان وبتایبه‌ت ژ ئێزدیێن ده‌ڤه‌را باشیك وبه‌حزانێ قه‌ستا په‌رستگه‌ها لالش دكه‌ن ل ده‌مێ پشتی جه‌ژنان كو ل په‌رستگه‌ها لالش دئێنه‌گێران نه‌خاسمه‌جه‌ژنا جه‌مایێ، هه‌روه‌سا ل وه‌رزێ به‌هارێ ول ده‌ما چنینا زه‌یتوونێن په‌رستگه‌هێ وچێكرنا زه‌یتێ ، ئه‌و ژی ژبۆ پێشكێشكرنا خزمه‌تێ وسڤككرنا كاروبارێن شكه‌ستیا ل په‌رستگه‌ها لالش(٦)، وهتا نهۆ ئه‌ڤ كار یی به‌رده‌وامه.
كارێن شكه‌ستی ودینداران/
وه‌كو مه‌گۆتی شكه‌ستی قه‌ستا په‌رستگه‌ها لالش دكه‌ن ژبۆ دینداریێ وپێشكێشكرنا خزمه‌تێ، له‌و پاقژكرن وعیباده‌ت وتازه‌كرنا نیشانگه‌ه ومه‌زارێن پیرۆزێن په‌رستگه‌ها لالش ل پێشچاڤێن وان شكه‌ستیا یه، ژبلی پووته‌دان ب باغێ زه‌یتونان كو ژێده‌ره‌كی سه‌ره‌كیه‌ژبۆ چێكرنا زه‌یتێ كو دئێته‌بكارئینان بۆ هلكرنا فتیل وچرایێن ئاقد ونیشانگه‌هێن په‌رستگه‌ها لالش. به‌لێ چێكرنا (به‌راتا) كو سومبله‌كی پیرۆزه‌ل ناڤ ئێزدیان بتنێ به‌هرا خلمه‌تكار وفه‌قرایا یه.
لێ (كابانی) ب كاره‌كی تایبه‌ت رادبت، ئه‌وژی چێكرن ورستنا فتیلا یه‌وهلكرتنا تاوا بخورێ ده‌مێ ڤێخستنا چرایا ل به‌ر نیشانگه‌هێن خاس وچاكێن ئێزدیان ل رۆژێن چاشه‌مبوو وئینیاندا.
لێ كارێ (بابێ چاویش) ئه‌وه‌هه‌ر رۆژ سێ به‌یتا( به‌یتا جندی، به‌یتا سبێ، به‌یتا هێڤاری) دگه‌ل قه‌وله‌كی ل به‌ر ده‌ریێ قاپیێ دبێژت. هه‌ر وه‌سا (بابێ چاویش) پشكداریه‌كا مه‌زن دكێشانا رێورسمێن سه‌ما یێدا ل رۆژێن جه‌ژن وهه‌لكه‌فتێن ئێزدیان ئه‌وێن دئێنه‌گێران ل په‌رستگه‌ها لالش هه‌یه، ژبلی كو رسته‌هلگره درۆژێن جه‌ژن وسه‌فه‌را نان وماستاندا. دیسان (بابێ چاویش) ب كارێ (بابێ شێخ) رادبت ده‌ما (بابێ شێخ) نه‌ل په‌رستگه‌ها لالش بت، ئانكو(بابێ چاویش) وه‌كیلێ (بابێ شێخ)ه.
ژ ئالیه‌كی دیڤه ده‌روێش وشكه‌ستی وزانایێن ئێزدیان وهه‌ر كه‌سێ بڤێت چل رۆژیا دگرن ل چلێ هاڤینێ (ژ١١ خزه‌یرانێ هه‌تا ٢٠ تیرمه‌هێ) ژ سالناما رۆژهه‌لات(٧)، هه‌ر وه‌سا چل رۆژیا ل چلێ زڤستانێ ( ژ ١١كانوونا ئێكێ هه‌تا ٢٠ كانوونا دویێ) ژ هه‌مان سالناما رۆژهه‌لاتی(٨). ئه‌و كه‌سێ ب رۆژی دبت دبێژنێ ( چله‌گر).
ناڤێن شكه‌ستی ودیندارێن لالشا نورانی یێن نهۆ ویێن چۆینه‌به‌ر دلۆڤانیا خودێ/
گه‌له‌ك كه‌سان(دینداران) ژ كچ وكوڕان قه‌ستا په‌رستگه‌ها لالش كرینه وخۆ شكاندینه وخزمه‌ته‌كا دوور ودرێژ ژ ئێزدیاتیێ را كریه هه‌تا دوماهیا یانا خۆ.
ژبه‌ر كێمبوونا خوندنێ ل ناڤ ئێزدیان وزالبوونا زولم و زۆرداریێ ل سه‌ر وان دقوناغێن مێژووێدا وداگیركرنا په‌رستگه‌ها لالش چه‌ندین جاران ونه‌بوونا تۆماره‌كێ ژبۆ روودانێن ل په‌رستگه‌ها لالش چێدبن، هه‌ر وه‌سا ژبۆ نڤیسینا ناڤێن وان كه‌سان ئه‌وێن خزمه‌تا په‌رستگه‌ها لالش كرین. ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ ناڤێن گه‌له‌ك شكه‌ستیا هاتیه‌وندا و به‌رزه‌كرن، وهندی مه پرسیاركری بتنێ ناڤێن وان بابێ چاویش، قه‌لنده‌ر، كابانی وفه‌قرایان بده‌ست مه كه‌فتن ئه‌وێن چۆینه به‌ر دلۆڤانیا خودێ وهه‌تا نهۆ چرا ل به‌ر گۆڕێن وان دئێنه ڤێخستن ل ئاقدا(ئێزدینه‌میر)، بێیی هیچ پێزانینه‌كا دی ل دۆر رۆژا ژ دایكبوونا وان وجهێن ژێ هاتین ودمێ قه‌ستكرنا وان بۆ په‌رستگه‌ها لالش وسالا چۆینه به‌ر دلۆڤانیا خودێ، ژبلی دوو سێ كه‌سان ئه‌وێن ل نێزیك مرین.
ناڤێن وان ژی ل دووف زنجیلا مێژوویی ئه‌ڤه‌نه:
ناڤێن بابێ چاویشان/
١. مام لیاس
٢. خدر مرید
٣. شێخ ناسر
٤. شێخ مه‌همه‌د
٥. كچێ
٦. پیر چه‌رووت پیر لیاس هه‌كاری
– ژ پیرێن ئێسیبیا یه
– ل سالا ١٨٩٠ ل ئێسفنێ ژ دایك بوویه‌ل باژێركێ ئێسفنێ
– ل سالا ١٩١٠ كارێ بابێ‌چاویشیێ وه‌رگرتیه
– ل ٨/١٢/١٩٤٦ ل په‌رستگه‌ها لالش ب غەدر هاتیە کوشتن (وێنێ ژماره١)
–
٧. پیر كه‌مال پیرمه‌رعان چێلكی
– ژ پیرێن ئالی یه
– ل سالا ١٩٢٠ ل گوندێ (سه‌باحیه) ل ده‌ڤه‌را شنگال ژ دایك بوویه
– ل ١/٨/ ١٩٤٧ كارێ بابێ‌چاویشیێ وه‌رگرتیه
– ل ١/١١/٢٠٠١ ل په‌رستگه‌ها لالش چۆیه‌به‌ر دلۆڤانیا خودێ(وێنێ ژماره٢)
٨. پیر شه‌رۆ پیر فرمان دنانی
– ژ پیرێن مه‌همه‌دێ ره‌به‌نه
– ل سالا ١٩٧٢ ل گوندێ(كه‌نداله) ژ دایك بوویه
– ل سالا ١٩٩٧ قه‌ستا په‌رستگه‌ها لالش كریه
– ل ٢١/١٢/ ٢٠٠١ كارێ بابێ‌چاویشیێ وه‌رگرتیه‌پشتی پیر كه‌مال
هه‌تا نهۆ به‌رده‌وامه ل سه‌ر كارێ خۆ(وێنێ ژماره٣)
ناڤێن كابانیان/
١. دای سپی ئاڤ (*)
٢. دای چیچێ
٣. دای گولێ
٤. دای رندێ
٥. دای (قوتێ حه‌جی عه‌لی كرێت عه‌لی)
– ژ چینا مریدا یه
– ل سالا ١٨٨٥ ل گوندێ(بێرسته‌كێ) ل ده‌ڤه‌را شێخان ژ دایك بوویه
– ل سالا ١٩٢٦ كارێ كابانیێ وه‌رگرتیه
– ل سالا ١٩٦٩ ل په‌رستگه‌ها لالش چۆیه‌به‌ر دلۆڤانیا خودێ(وێنێ ژماره٤)
٦. دای (شرین گرنوس قاسوك هه‌بابی)
– ژ چینا مریدا یه
– ل سالا ١٩٢٧ ل ده‌ڤه‌را شنگال ژ دایك بوویه
– ل سالا ١٩٥٤ قه‌ستا په‌رستگه‌ها لالش كریه
– ل سالا ١٩٧٠ كارێ كابانیێ وه‌رگرتیه
– ل ١٣/ ٢ / ٢٠١٦ ل په‌رستگه‌ها لالش چۆیه‌به‌ر دلۆڤانیا خودێ(وێنێ ژماره٥)
٧. دای (ئێریڤان حه‌جی خدر)(دای ئێرۆ)
– ژ چینا مریدا یه
– ل سالا ١٩٥٩ ل ده‌ڤه‌را به‌حزانێ ژ دایك بوویه
– ل ٦/٣/٢٠١٦ قه‌ستا په‌رستگه‌ها لالش كریه
– ل ٢٧/٩/٢٠١٨ كارێ كابانیێ وه‌رگرتیه
هه‌تا نهۆ به‌رده‌وامه ل سه‌ر كارێ خۆ(وێنێ ژماره٦)
ناڤێن فه‌قرایان/
١. دای به‌سێ
٢. دای به‌فرێ
٣. دای عه‌یشێ
٤. دای شرۆ
٥. دای خه‌مێ
٦. دای (گولێ شه‌كر پیر ده‌رمان قاییدی)
– ژ پیرێن ئالوبه‌كرا یه
– ل سالا ١٩١٧ ل گوندێ(سینا) ل ده‌ڤه‌را قاییدیا ژ دایك بوویه
– ل سالا ١٩٣٥ قه‌ستا په‌رستگه‌ها لالش كریه
– ل ٨/٦/ ٢٠٠٠ ل په‌رستگه‌ها لالش چۆیه‌به‌ر دلۆڤانیا خودێ(وێنێ ژماره٧)
٧. دای (موحبه‌ت خودێدا هه‌بابی)
– ژ چینا مریدا یه
– ل سالا ١٩٧٣ ل ده‌ڤه‌را شنگال ژ دایك بوویه
– ل ٢/٨/٢٠٠١ قه‌ستا په‌رستگه‌ها لالش كریه
– ل ٨ / ٩/ ٢٠٠٦ ل په‌رستگه‌ها لالش چۆیه‌به‌ر دلۆڤانیا خودێ(وێنێ ژماره٨)
ناڤێن قه‌لنده‌ران/
١. مام عیسۆ ئۆسۆ دەقو سالەح
– ژ وەلاتێ خالتا یه
٢. پیر سه‌عید پیر ئاودی هه‌كاری
– ژ پیرێن هه‌سلمه‌مانه
– ل سالا ١٩٧٧ ل گوندێ(بێتنارێ) ل دڤه‌را شێخان ژ دایك بوویه
– ل ٨/٨/١٩٩٧ قه‌ستا په‌رستگه‌ها لالش كریه‌وبووه‌خلمتكار
هه‌تا نهۆ به‌رده‌وامه ل سه‌ر كارێ خۆ(وێنێ ژماره٩)
هه‌ژی گۆتنێه‌كو كه‌سه‌كی ئێزدی ژ روسیا بناڤێ (شێخ ئۆسمان) ل سالا ١٩٥٨ێ قه‌ستا په‌رستگه‌ها لالش كربوو وببوو خلمه‌تكار ومه‌ده‌هه‌كێ خزمه‌تا په‌رستگه‌ها لالش دكر، لێ كارێ خۆ به‌رده‌وام نه‌كر وده‌ست ژ كارێ خۆ به‌ردا ل سالا ١٩٦٠ێ وبه‌ره‌ف روسیا چۆ.
ل دوماهیێ دێ بێژین خودێ وان كه‌سان زێده‌كه‌ت ئه‌وێن خزمه‌تا ملله‌تێ خۆ دكه‌ن وبه‌رژه‌وه‌ندا خه‌لكێ خۆ ل سه‌ر به‌ژه‌وه‌ندا خۆ یا تایبه‌ت داده‌نێن. وبلا ئه‌ڤ شكه‌ستی وخلمه‌تكار ببنه‌نموونه‌ژبۆ خه‌لكه‌كی دی داكو ڤین ودلۆڤانیا ملله‌تی ل جه‌م وان به‌رز وبلند بت.
هه‌روه‌سا هیڤیخوازم ژ خودێ ژیه‌كی درێژ بكه‌ته به‌هرا ڤان خلمه‌تكارا وهه‌موو ئۆمێدێن وان بجهبینت ژبۆ خزمه‌تا ملله‌تی.
ژئالیێ خۆڤه‌ژی دێ هه‌ولده‌م تۆماره‌كێ یان (له‌وحه‌ك) بێته چێكرن وناڤێن هه‌موو شكه‌ستیا دگه‌ل هه‌موو تشتێن گرێدای ب ژیانا وانڤه‌تێدا بێنه‌نڤیسین داكو هه‌رده‌م ل به‌ر چاڤ بن ودمێژووا په‌رستگه‌ها لالش وئێزدیاندا نه‌ئێنه ژبیركرن.
ژێده‌ر وپه‌راوێز/
١. نائل حنون، عقائد ما بعد الموت في حضارة بلاد وادي الرافدين، بغداد، چاپا دویێ، سالا ١٩٨٦، ل
٢٥١-٢٦١
٢. جورج حبيب، اليزيدية بقايا دين قديم، بغداد، چاپا ئێكێ، سالا ١٩٧٨، ل ٥٠
٣. سعيد الديوه‌جی، اليزيدية، بغداد، سالا ١٩٧٣، ل ٥٣
٤. شاكر فتاح، یه‌زیدیه‌كان وئایینی یه‌زیدی، سلێمانی، سالی ١٩٦٩، ل ١١
٥. خێری بۆزانی، شێخ فه‌خرێ ئادیا..قه‌ولڤان وئختیار، گۆڤارا لالش ژماره١٠، سالا ١٩٩٩، ل ١٠٨
٦. خضر دوملي، رۆژناما ده‌نگێ لالش، رجال نذروا أنفسهم للعمل طواعية في معبد لالش ولا أحد يهتم
بهم، ژماره١٩، ل ٧)
٧. ئێزدیاتی، وانه‌بۆ قوتابیێن ئێزدیان، رێزا چارێ سه‌ره‌تا‌یی، سالا ١٩٩٩، ل ٣٢
٨. ئێزدیاتی، وانه‌بۆ قوتابیێن ئێزدیان، رێزا پێنجێ سه‌ره‌تا‌یی، سالا ١٩٩٩، ل ١٩
– سۆپاس بۆ سەماحەتا بابێ چاویش (پیر شەرۆ) وسەماحەتا قەلندەر (پیر سەعید)، کو گەلەک پێزانین ل سەر ڤێ ڤەکۆلینێ داینە من.
(*)- وه‌كو بۆ مه‌هاتیه‌گۆتن ل سه‌ر زمانێ بابێ چاویشی نهۆ ( پیر شه‌رۆ)، كو (سپی ئاڤ) كچا میرێ جزیرا بۆتان بوو. ول وی ده‌مێ میرێ بۆتان خواست پڕه‌كا مه‌زن ئاڤاكه‌ت، وژبۆ قایمكرنا ڤێ پڕێ شیره‌تكارێن وی میری هاندان كو هنده‌ك ئێزدیان بكه‌ته‌قوربان وخوونا وان ل سه‌ر پڕێ بێته‌رێتن. میرێ بۆتان ژ یا شیره‌تكارێن خۆ كر، وهنده‌ك زه‌لامێن خۆ ڤرێكرنه ده‌ڤه‌رێن ئێزدیان داكو هنده‌ك ئێزدیان بینن، به‌لێ ئه‌و زه‌لامێن میری دوو سێ جاران چۆن وڤه‌نه‌گه‌ریان وبده‌ستێ ئێزدیان هاته‌كوشتن. پشتی كه‌سه‌كی ئێزدی بده‌ست نه‌كه‌فتی ئێك ژ شیره‌تكارێن میری گۆتێ: ئه‌م دچینر دوور داكو ئێزدیه‌كی بینین، به‌لێ كچا ته بخۆ ئێزدیه!، میر شاقسما وگۆتێ چاوا؟، شیره‌تكاری گۆت: كچا ته‌هه‌ر رۆژ دوعایێن ئێزدیان دكه‌ت وبه‌رێ خۆ وه‌كو وان دده‌ته رۆژێ ورفتارێن وێ وه‌كی یێن ئێزدیانه. ئێكسه‌ر هنارته پێ كچا خۆ وگۆتێ: ئه‌رێ ئه‌ڤ چیرۆكا من بهیستی راسته‌یان نه؟، كچا وی گۆتێ: به‌لێ بابۆ راسته. میری گۆتێ: باوه‌ربكه ئه‌گه‌ر هه‌تا (٤٠) رۆژین دی كه‌سه‌كی ئێزدی ل هاوارا ته‌نه‌هات وتوو قورتالنه‌كری ئه‌ز دێته كوژم ل سه‌ر پڕێ. كچا وی گۆتێ :بلا. ژ ئالیه‌كی دیڤه‌گه‌له‌ك (كۆچه‌ك) ودیندار ژبلی شكه‌ستیان ل په‌رستگه‌ها لالش كۆمدبن، وبابێ شێخێ وی سه‌رده‌می دبێژن گه‌له‌كی زانا وژیر بوو وهنده‌ك دبێژن(كۆچه‌ك برهیم)بوو و وی گۆت: دڤێت ئه‌م دهاوارا كچا میرێ بۆتان بچیین، چونكو گه‌له‌كا ته‌نگاڤه…ئه‌و بوو دوو كۆچه‌كا خۆ كرنه خۆبه‌خش (فیدایی) وگۆتنه جڤاتێ ئه‌م دێ چین وێ كچی قورتالكه‌ین… هه‌ر دوو كۆچه‌ك ژ په‌رستگه‌ها لالش برێكه‌فتن.. پشتی قووناغا چه‌ند رۆژا ول نیڤا رێكێ لاوه‌ك(كوڕه‌ك) دیتن چه‌ند به‌رخ دچه‌راندن دجهه‌كی كه‌سكاتیدا ول دۆرماندۆری وێ كه‌سكاتیێ هه‌موو هشكاتیبوو!… پشتی سلاڤ ل وی گه‌نجی كرین ورێا جزیرا بۆتان ژێ خواستین.. ئه‌وی گه‌نجی گۆتێ ئه‌ز دێ ل گه‌ل وه ئێمه جزیرێ!.وان كۆچه‌كان گۆتنه‌وی گه‌نجی، مه كاره‌ك هه‌یه‌ل جه‌م میرێ بۆتان توو دێ ئێه‌چی، توو ل به‌ر به‌رخێن خۆبه. ئه‌وی گه‌نجی گۆته‌وان كۆچه‌كا: وه‌شۆل پێنه‌بت په‌رخێن من دێ هه‌ر مینن، رابوو وه‌كاز(گۆپال)ێ خۆ ل نێزیكی به‌رخێن خۆ ل عه‌ردی چكلاند وكه‌په‌نێ خۆ پێڤه دالقاند.. وه‌كو بۆ مه هاتیە گۆتن وه‌كاز(گۆپال) برێڤه چۆ وبه‌رخا دا پێ.
ئه‌و گه‌نجه دگه‌ل هه‌ردوو كۆچه‌كان چۆ… ده‌مێ گه‌هشتینه به‌ر ده‌ریێ كۆچكا(قه‌سرا) میرێ بۆتان رۆژا (٣٩)ێ بوو وكچا میرێ بۆتان ل سه‌ر بانێ قه‌سرێ بوو وده‌ما چاڤێن وێ ب وان ده‌روێشان كه‌فتی، ئێكسه‌ر زانی ئه‌ون یێ ل هاوارا وێ هاتین. رابوو تاوه‌كا بخورێ چێكر وچۆ پێشیا وان هه‌رسیێان. پرسیار ژ یێ ئێكێ كر: كیه‌مه‌زنێ وه؟، گۆتێ یێ ل پێ منه. گۆته‌یێ دوویێ: توو مه‌زنێ وانی؟، گۆتێ یێ ل پێ منه. چۆ جه‌م كوركی گۆتێ: توو مه‌زنێ وانی؟، گۆتێ ته‌دیتیه مه‌زن ل دوماهیكێ بت، ئینا كچا كچكێ گۆت خودێ تفاقا وه‌زێده‌كه‌ت وماده‌م هوون دهۆسانن ب ئاناهیا خودێ ئه‌م دێ ب سه‌ركه‌ڤین. وداكو چیرۆك درێژ نه‌بت دبێژن وان كۆچه‌كا (سپی ئاڤ) كچا میرێ بۆتان ل گه‌ل خۆ ئینان وبرنه په‌رستگه‌ها لالش و(سپی ئاڤ) بوو شكه‌ستی(كابانی) ل وێده‌رێ هه‌تا چۆیه به‌ر دلۆڤانیا خودێ… له‌و هه‌تا نهۆ چرا ل به‌ر گۆڕێ وێ دئێته ڤێخستن وه‌كی مه‌به‌ری نهۆ ئاماژه پێدای.
تێبینی:
– ئه‌ڤ بابه‌ت وه‌ك سمینار ل وه‌رزێ ره‌وشه‌نبیری یێ بنگه‌هێ لالش ل ٤/٥/٢٠٠٤ێ ل كۆمه‌لگه‌ها خانكێ هاتیه‌پێشكێشكرن بهه‌لكه‌فتا بۆرینا (١١) سالان ل سه‌ر دامه‌زراندنا بنگه‌هێ لالش یێ ره‌وشه‌نبیری وكۆمه‌لایه‌تی.
– ئه‌ڤ ڤكۆلينه‌بۆ جارا ئێكێ دگۆڤارا لالشدا ئه‌وا بنگه‌هێ لالش يێ رۆشه‌نبيرى وكۆمه‌لايه‌تى ل دهۆكێ ده‌ردئێخت هاتيه‌به‌لاڤكرن/ ژماره٢٢/ سالا ٢٠٠٤.
– ل ٧/٥/٢٠٢٢ێ پشتی هاتیه نووكرن و سه‌رراستكرن، بۆ جارا دویێ هاته به‌لاڤكرن.
تحية طيبة
جهد مشكور في تعريف هويتنا وتفاصيل ديننا وعلى كل من يرى تصليحاً لكل ما يُنشر أن يفعل ذلك خدمة للحقيقة وللئيزدياتيو لذا نوضح لكم بعض المفردات اللغوية ومعانيها فمثلاً قلندر ليس إنسانا بينما شكةستي وخلمتكار وجلةكر والكوجك والفقرا هم بشر متعبدون متدينون بدرجات متفاوتة من التمسك والتزهد, أما جاويش والكاباني والفراش فهي وظائف دينية في خدمة لالش , وخاس وجاك/ جاكيت خودي و ماليت ئاديا فهم بشر صالحون مقدسون عاشوا في فترة تتنظيم الدين الئيزدي الجديد من 580 وإلى 660 هجرية, وقلندر ومير / ميريت مقرم فهي تعني الملائكة وهم ليسوا بشراً وقد تختلط المعاني , فمثلاً مير يُمكن أن يُطلق للخاسين أيضاً لكن قلندةر ثابت المعنى وهم الملائكة بالكوردية والفارسية فكلمة ملاك أو ملائكة هي أسماء آرامية عربية لا علاقة لها بلغتنا